Yoga' nın düşünce sistemine baktıgımızda ilk göze çarpan Yoga' nın isim anlamına uygun olarak " birlik " duygusunun gerçekleştirilmesidir।
Birlik duygusunu iki başlık altında toplayarak izah edebiliriz। Bunlardan ilki Jev Atma ( Jev Atman जेव आत्मन ) olarak adlandırılan kişinin kendi şuurunu ortaya çıkartarak onun farkına varması, ikincisi Param Atma ( Param Atman परम आत्मन ) yada Pram Atma ( Pram Atman परम आत्मन ) olarak adlandırılan mutlak şuurun anlaşılarak onunla bir olundugunun farkına varılmasıdır।
Jev Atman' ın birinci basamagı kişinin kendi iç yapısı ile dış yapısının birleştirilmesidir. Buna kişinin bedenini, bedensel fonksiyonlarını, zihinini, zihinsel fonksiyonlarını birleştirmesidirde diyebiliriz। Bunu ortaya koydugumuzda büyük düşünür Mevlana' nı şu sözleri hemen zihnimizde canlanır " Ya düşündügün gibi ol, yada oldugun gibi düşün " . Ama Jev Atman' a yüklenilen anlam bu kadarla kalmaz, Mevlan'ın sözlerinin derinliklerine inmek gerekir। İlk bakışda buradaki anlam eylemlerimizdeki, sözlerimizdeki ve düşüncelerimizdeki birligi ifade ederek onların uyum içinde yalandan ve riyadan uzak olarak hareket etmesi öneriliyor gibi görünmektedir, ama derinlerinde bu birlik yanında düşünce yapımızın saflaştırılması gerektiginide ortaya koyar। Bu Sanskritçe' de Saucha सोचा olarak adlandırılır। Yani içsel ve dışsal hareketlerimizdeki saflıkdır. Negatif düşüncelerden, kıskançlık, haset, nefret gibi istenmeyen duygulardan ve egonun esiri olmakdan kurtulmak anlamını taşır.
İçsel ve dışsal yapıda bu saflıga erişildikden sonra bunun eylemlerimize ve sözlerimizede yansıdıgı, dünya görüşümüzün şekil degiştirdigi fark edilecekdir.
Yoga yolunda bu saflıga erişmek bizi kendimizi sorgulamaya götürür ve kendimizi daha iyi tanımamıza vesile olur. Pancha Koşa पंचा कोष olarak adlandırılan beş beden sorgulanmaya başlanır. Bu beş beden tanındıgında her birinin Yoga yolunda ilerlemenin önünde engeller barındırdıgı gerçegine ulaşılır, beş bedenin disiplin altına alınması gerektigi ortaya çıkar ve bu beş bedeni aşmak için çaba sarf edilir.
Kişinin kendisini tanıması, beş bedenini aşması onu evreni algılaması için bir adım üste taşır. Bu sefer içinde yaşadıgı Prakriti olarak adlandırılan doganın ne demek oldugunu anlama çabaları içine girer. Bunun içinde atılacak ilk adım yine kendisine bakmasıdır. Yaşam fonksiyonunu gerçekleştirebilmesi için Prana adı ile anılan evrensel yaşam enerjisinin varlıgını duyumsar. Prana her yerde, her şeyde olan tek enerjidir. Bizim yaşam fonksiyonlarımızı gerçekleştirmemize neden oldugu gibi tüm canlıların ve cansızlarında arkasında yer almaktadır. Bunu fark eden kişi, diger insanlarla, kuşlarla, böceklerle, çiçeklerle, agaçlarla kısacası tüm doga ile bir oldugunun farkına varır. Onlarla ilişkisini düzenler, onlara zarar vermenin kendisine zarar vermek oldugunu, dünyanın uyumunu, dengesini ve bunların ardındaki büyük gücün varlıgını kavrar. Kendisini bu uyum ve dengenin içinde bir damla olarak görür, evrensel düşünebilmeye dogru bir adım atmış olur.
Kişinin kendisini tanıması, beş bedenini aşması onu evreni algılaması için bir adım üste taşır। Bu sefer içinde yaşadıgı Prakriti प्रकृति olarak adlandırılan doganın ne demek oldugunu anlama çabaları içine girer. Bunun içinde atılacak ilk adım yine kendisine bakmasıdır. Yaşam fonksiyonunu gerçekleştirebilmesi için Prana प्रण adı ile anılan evrensel yaşam enerjisinin varlıgını duyumsar. Prana her yerde, her şeyde olan tek enerjidir. Bizim yaşam fonksiyonlarımızı gerçekleştirmemize neden oldugu gibi tüm canlıların ve cansızlarında arkasında yer almaktadır. Bunu fark eden kişi, diger insanlarla, kuşlarla, böceklerle, çiçeklerle, agaçlarla kısacası tüm doga ile bir oldugunun farkına varır. Onlarla ilişkisini düzenler, onlara zarar vermenin kendisine zarar vermek oldugunu, dünyanın uyumunu, dengesini ve bunların ardındaki büyük gücün varlıgını kavrar. Kendisini bu uyum ve dengenin içinde bir damla olarak görür, evrensel düşünebilmeye dogru bir adım atmış olur.
Doga ile bir olundugunun anlaşılması, kişinin yeni bir düşünce şekline sahip olmasıdır. Yeniden Atma - Vichara आत्मन - विचार olarak adlandırılan içsel araştırmalarına döner ve beş bedeninden farklı bir " ben' i " ortaya çıkartır। Bu, kişinin Atma - Sakshatkara आत्मन - सक्षत्कारा yani içsel farkındalıga ulaşmasıdır। Kendi içinde buldugu şey ise en içde yer alan आत्मन Atman yada Purusha पुरुष olarak adlandırılan şuurdur.
Elle tutulamayan, gözle görülemeyen, maddesel degeri olmayan şuuru sorgulamaya başladıgında kişi kendisini evrensel düşüncenin içinde bulur. Kendi hayat enerjisi olan Vasthi - Prana' nın ( वस्थी - प्रण )kaynagına ulaşmaya çalışır, bu Samasti - Prana (समस्थी -प्रण ), tüm evrenin enerjisidir। Bunu fark ettigine kendisininde bu enerjinin bir parçası oldugunu anlar ve böylece evrensel düşünmeyi ögrenir। Bu, kişinin kendi ruhsal yapısını ve hayat enerjisini evrenin enrjisi ile birleştirmesi, bir tutması anlamına gelir।
Bu birleşmeler gerçekleştikce adım adım evrenin kapıları onun önünde açılacakdır ve evrenin ne olduguna dair sırlar his edilebilir hale gelecekdir. Bu kişinin evrenle bir olması, Prakriti' yi aşarak Param - Atman' a ulaşmasıdır.
Kişi içsel çalışmalarını tamamladıgında, algılarını özümseyebildiginde, evrensel süptil güçleri tanıması, anlamlandırması ve hatta onları kullanabilmesi mümkün görülmektedir.
